Çeldiriciyi Gördünüz mü?

MOXO’NUN DEHB TESPİTİNE KATKISI

DEHB’DE DİKKAT DAĞINIKLIĞI

Dikkatin kolayca dağılabilmesi, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’nin temel özelliklerinden biridir. DEHB’nin bu temel özelliği, bozukluğun DSM-V kriterlerinde de ele alınmıştır (APA, 2013).

Hiperaktivitenin aksine, dikkat dağınıklığına dair semptomlar adolesanlığa doğru devam eder ve bireyin hayatının sosyal, ailevi ve akademik boyutlarında güçlüklere sebep olur Bu yüzden, DEHB hastalarında dikkat dağınıklığının tespiti ve bireylerde dikkat dağınıklığına dair özelliklerin anlaşılması; büyük bir klinik ve tanısal değere sahiptir.

Var olan araştırmaların DEHB tanılı hastaların, akranlarına göre çeldiricilere daha duyarlı olduklarını tutarlı olarak göstermedeki yetersizlikleri ; bazı araştırmacıların seçici dikkatin DEHB tanılı bireylerdeki temel eksikliklerden biri olabileceği veya dikkat problemlerinin zamanlama ya da inhibisyon gibi yönetsel süreçlere göre daha geri planda kalabileceği gibi ihtimalleri değerlendirmelerine neden olmuştur.

DEHB’ye dair geleneksel değerlendirme süreçlerinde ölçüm güçlüklerine yol açan etmenlerden bir tanesi de, Nörokognitif görevlerin laboratuvar koşullarında yürütülmesi ve DEHB hastalarının günlük hayatlarında karşılaştıkları duyusal bağlamların gereğince modellenememesidir Özellikle neredeyse tüm Sürekli Dikkat Testleri’nde (CPT) DEHB tanılı çocukların bilişsel performanslarını etkileyen anlamlı çeldiricilerin eksikliği görülmektedir . Birçok CPT’ye dair başka bir eksiklik ise, ilgisiz bir uyarana karşı yanıtsız kalınması gereken durumda, yalnızca potansiyel yanıtlara dair bir değerlendirme sunmalarıdır. Bunun nedeni, günlük hayatta bireylerin görevi etkilemeyen ve görevle herhangi bir bağlantısı olmayan uyaranları görmezden gelme eğilimleridir (bir çocuğun yan odadan konuşma sesleri gelirken ödev yapması gibi); dolayısıyla bu paradigma da, düşük çevresel geçerliliği nedeniyle eleştirilmiştir. Söz konusu eksiklikler, öğretmenler ve ebeveynler tarafından da bildirilen, çeşitli CPT’lerde gösterilen performanslar ile dikkat eksikliği ve hiperaktiviteye dair davranışsal ölçütler arasındaki tutarlılığın sağlanamamasının nedeni olarak görülebilir

MOXO d-CPT’Yİ KULLANARAK DİKKAT DAĞILABİLİRLİĞİNİN ÖLÇÜLMESİ

MOXO d-CPT (Neuro Tech Solutions Ltd), DEHB ile ilgili davranışların saptanması için tasarlanmış, bilgisayar ortamında yapılan bir testtir . Diğer CPT’lerde olduğu gibi, MOXO da bireylerin uyaranlardan oluşan devamlı bir akış içinde, belirlenmiş bir hedef üzerinde dikkatlerini devam ettirmelerini gerektirmektedir. Ancak, MOXO testi bunun yanında, testin belirli bölümlerinde ortaya çıkan, günlük hayatta karşılaşılan benzerlerini modelleyen işitsel ve görsel çeldiriciler içerir. Çeldiricilerin varlığı bireye verilen görevin dışında kaldığından, yani bu görevle herhangi bir ilgisi bulunmadığından; kişinin göreve dair uyaranlar yerine periyodik olarak ortaya çıkan ilgisiz uyaranlara karşı ne kadar duyarlı olduğunu ölçmektedir .

MOXO’nun hem yetişkin hem de çocuk testlerindeki çeldiriciler; yalnızca işitsel, yalnızca görsel ya da hem görsel hem de işitsel özelliklere sahip olabilirler. Bunun yanında, çeldiricilerin dikkat düzeyini etkileme seviyeleri de ikiye ayrılmaktadır: bir defada yalnızca bir uyaranın ortaya çıktığı düşük dikkat dağıtma düzeyi, ve aynı anda iki uyaranın ortaya çıktığı yüksek dikkat dağıtma düzeyi. Bu paradigmanın kullanımının değerlendirilmesi için, farklı popülasyonlar üzerinde çalışmalar yürütülmüştür.

ÇOCUKLARDA DİKKAT DAĞINIKLIĞI

7-12 yaş arası 663 çocuğun katılımıyla yürütülen bir çalışma (345 DEHB tanılı çocuk ve 318 kişilik bir kontrol grubu) çeldiricilerin DEHB tanılı çocuklar ve kontrol grubundakiler üzerindeki etkisini incelemek için MOXO testini kullanmıştır. Çalışma, saptanan ihmale dayalı hata oranını yaşanan dikkat güçlüklerinin bir göstergesi olarak belirlemiştir. Sonuçlar, DEHB tanılı çocukların çeldiriciler tarafından olumsuz yönde etkilendiklerini (örneğin her durumda, tüm çeldirici tiplerinde daha fazla ihmale dayalı hata yapmaları), kontrol grubununsa yalnızca yüksek dikkat dağıtma düzeyine sahip çeldiricilerde (işitsel ve görsel çeldiricilerin birlikte kullanıldığı durumlarda) çeldiricilerin varlığından negatif etkilenmekte olduklarını göstermiştir. Bu bulgular, DEHB görülen bireylerin çevresel çeldiricilere karşı oldukça duyarlı olduklarına işaret etmektedir.

ADOLESANLARDA DİKKAT DAĞINIKLIĞI

Başka bir çalışma, DEHB tanılı adolesanlar ve DEHB görülmeyen akranları arasındaki dikkat dağınıklık düzeyinin ölçülebilmesi için MOXO testinin genç/yetişkin formunu kullanmıştır. Bu çalışma, 133’ü DEHB tanılı ve 43’ü kontrol grubuna dahil olmak üzere 176 adolesanın katılımıyla gerçekleşmiştir. Bu çalışmanın sonuçları, DEHB tanılı adolesanların yalnızca görsel çeldiricilerin ve hem görsel hem de işitsel çeldiricilerin kullanıldığı durumlarda kontrol grubuna göre daha fazla ihmale dayalı hata yaptığını ortaya koymuştur. Bunun aksine, sağlıklı kontrol grubunda bulunan adolesanlarda, çeldirici uyaranların herhangi bir etkisi görülmemiştir. Receiver Operating Characteristic (ROC) analizi, çeldiricilerin MOXO testindeki varlığının, modaliteden bağımsız olarak testin belirleyiciliği ve duyarlılığını önemli ölçüde geliştirdiğini göstermektedir. Bu sonuçlar, DEHB’nin yüksek düzeyde dikkat dağınıklığıyla ilişkilendirilebileceğinin yanında, DEHB tanılı olan yaşça küçük çocuklara göre, DEHB tanılı adolesanların ilgisiz çevresel uyaranların varlığında dikkat seviyelerini korumada güçlük çektikleri görüşünü desteklemektedir.

OLGUNLAŞMA İLE DİKKAT DAĞILABİLİRLİĞİ ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR?

DEHB semptomları ile ilgili genel düşünce, olgunlaşma sürecinde bir gecikmeyle ilişkilendirilebileceği ve hastaların büyük bir çoğunluğunda adolesanlık sırasında giderek azaldıkları yönündedir . Olgunlaşma sürecinin dikkat dağılabilirliği üzerindeki etkisini araştırmak amacıyla, 6-11 yaş aralığındaki altı adet yaş grubunda 559 DEHB tanılı çocuk ve 365 çocuğun oluşturduğu bir kontrol grubu üzerinde bir araştırma yapılmıştır . Bu karşılaştırma, çocukluk dönemi boyunca görülen ilerlemenin yanında, DEHB görülen çocukların kontrol grubundaki çocuklara kıyasla çeşitli eksikliklere sahip olduklarını göstermiştir. Özellikle, DEHB görülen yaşça büyük çocukların dikkate dayalı performanslarının, kontrol grubunda bulunup kendilerinden 1 ila 3 yaş küçük çocukların performanslarına eş değer oldukları görülmüştür.

Bunun yanında, 7-18 yaş arası çocukların MOXO testi performanslarının başka bir analizinde; DEHB tanılı çocukların gelişmekte olan akranlarına göre dikkat dağınıklığına daha fazla eğilim gösterdikleri görülmüştür 2015). Kontrol grubundaki adolesanlarda, artan yaşla birlikte dikkatin dağılabilme düzeyi azalsa da, DEHB tanılı adolesanların çeldiricilere geç adolesanlık döneminde dahi duyarlı oldukları görülmüştür. Bu bulgular, DEHB kaynaklı bazı eksiklikler zamanla düzelebilen çeşitli gelişimsel gecikmelere bağlı olsalar dahi, artan dikkat dağınıklığının açık bir gelişimsel seyri olmadığını göstermektedir. Bu bulguya dayanarak, MOXO test sonuçları tarafından sağlanan dikkat dağılabilirliğine dair raporların; DEHB hastalarına dair fonksiyonel bozuklukların saptanması üzerinde geleneksel CPT’lerde görülmeyen, tanısal bir öneme sahip olduğu söylenebilir.

ÇELDİRİCİLERİN VARLIĞINDA PERFORMANSTA İLERLEME

Bu çalışmaların sonuçları, DEHB görülen bireylerin bir grup halinde çeldiricilerin varlığından olumsuz etkilendiklerini göstermektedir. Ancak, bunun aksini savunan ve DEHB görülen hastalarda çeldiricilerin varlığında ilerleyen bilişsel becerilere dair literatür ve anekdotal raporlar da yayımlanmıştır (Uno . Söz konusu farklılıklar, kullanılan çeldirici türünün farklılığından kaynaklanmakta olabilir. Uno et al ve Mourik et al (ibid) gibi çalışmalar nötral uyaranlardan faydalanmışken, MOXO’ya ait çeldirici uyaranlar günlük hayatta çevrede bulunan duyusal ögeleri modellemek için tasarlanmıştır. DEHB görülen bireylerde anlamlı çeldiricilerin ayırt edilmesinde güçlükler yaşandığından , ilgili uyaranlar yerine diğer çalışmalarda kullanılmış nötral bilgilere verilecek yanıtları engellemede de sorunlar görülmektedir. MOXO testi; hem esas aldığı çeldirici içermeyen referans değeri ile, hem de günlük hayatta karşılaşılan dikkat güçlüklerini modelleyen çeldirici sistemi ile klinik alanda önemli bir yardımcı araçtır.

ÖZET

Geleneksel CPT’ler kullanılarak yapılan dikkate dair değerlendirmelerin, dış çeldiricilerin yoklukları nedeniyle gereken çevresel geçerlilik ve klinik faydayı sağlayamadıkları düşünülmektedir. MOXO testi, dikkat düzeyini ölçmek amacıyla; verilen görevle ilgili olmayan uyaranları içermektedir. Testin bu özelliği, dikkat düzeyiyle ilgili sonuçların duyarlılığı ve belirleyiciliğini arttırmaktadır. Çeşitli çalışmalar da, bu bulguları destekler şekilde DEHB görülen çocuklar ve adolesanların akranlarına göre çeldiricilere karşı daha duyarlı olduklarını ortaya koymuştur. Bunun yanında, MOXO testini kullanan çalışmalar; dikkate dair ölçüler fonksiyonel bozuklukların tahmini konusunda tek başlarına yeterli olmadıklarından, dikkat ve dikkat dağınıklığını gelişimsel seyirlerinin DEHB görülen adolesanlarda daha farklı olabileceğini savunmaktadır.

Uzman Yorumları

Başka hangi objektif online test size 20 dakikada dikkat eksikliğiniz var mı cevabını verir , varsa ne düzeyde olduğunu , görsel mi işitsel mi çeldiricilerle bozulduğunu söyleyebilir.

Moxo Dikkat Testi Uygulayıcısı

Danışanımı daha ilk seansta ayrıntılı tanımama yardımcı olup grafiği paylaşmak güven ilişkisini geliştiriyor.

Çok deneyimliyim tanıyı klinikle koymuş bile olsam Moxo ile de teyit edip aileyi tedaviye ikna etmede faydalanıyorum.

Bu test bize tüm frontal lob yürütücü işlevlerini 20 dakikada önümüze seriyor; ayırıcı tanı için çok faydalı Rakam veya harf bilme bile gerektirmediğinden yurtdışından gelen ve diğer testleri yapamadığımız hastalarımıza kullanıyor ve çok fayda görüyoruz.

Aileleri tanıya ve ardından tedaviye ikna etmede zorlanınca Moxo grafik dökümü bana çok yardımcı oluyor.

Bilgisayarda test yapılırken danışanı izlemek bile bana çok önemli tanı ipuçları veriyor.